Działalność ILA od 1873 r. do II wojny światowej

Działalność ILA od 1873 r. do II wojny światowej

Pomysł powołania do życia Stowarzyszenia - służącego tym ważnym celom - zrodził się w umyśle dalekosiężnego bojownika o pokój Elihu Burrit-ta (któremu dodawano przydomek "uczonego kowala" - tlie leamed blacksmith). Idea ta została wstępnie poparta przez jego przyjaciela, wielebnego dr. Jamesa B. Milesa, energicznego orędownika tejże sprawy, będącego jednocześnie Sekretarzem Amerykańskiego Stowarzyszenia Pokoju. Ten ostatni przedstawił ją znamienitemu członkowi nowojorskiej palestry i twórcy projektu kodeksu cywilnego Stanu Nowy Jork, a następnie Kodeksu Prawa Międzynarodowego - Dawidowi Dudley Fieldowi. Pod auspicjami Pana Fielda i innych znamienitych Amerykanów, dr Miles przybył do Europy z zamiarem pozyskania zwolenników do utworzenia Międzynarodowego Stowarzyszenia do opracowania Kodeksu prawa międzynarodowego. Odwiedził wówczas Anglię, Belgię, Francję, Niemcy i Włochy, gdzie uzyskał zgodę na powołanie komisji ds. kodyfikacji prawa międzynarodowego. Po jego powrocie do USA utworzono tam amerykański Międzynarodowy Komitet ds. Kodeksu.

Tymczasem w Europie, równolegle do inicjatyw amerykańskich, jeszcze przed wspomnianą wizytą dr. Milesa, grupa czołowych uczonych prawa międzynarodowego rozważała potrzebę utworzenia stowarzyszenia do budowania naukowych podstaw prawoznawstwa międzynarodowego. We wrześniu 1873 r. do Gandawy na spotkanie z nimi przybył Pan David Dudley Field, przewodniczący wspomnianego Komitetu Amerykańskiego, gdzie spotkał się z prof. M.G. Rolin-Jaequemynsem, organizatorem założycielskiego zebrania profesorów, na którym z inicjatywy tego ostatniego powołane zostało w tymże miesiącu stowarzyszenie pn. Institut de Droit International (IDI).

Obie do dziś istniejące prywatne instytucje międzynarodowe łączy więc ich geneza i czas powołania. Wiele też wskazuje na to, że od początku istniała pewnego rodzaju współpraca między tymi stowarzyszeniami międzynarodowymi. Np. już na wspomnianym założycielskim zebraniu Instytutu w Gandawie wyłoniono przedstawicielstwo 8 jego członków do uczestniczenia w wyznaczonym miesiąc później założycielskim zebraniu ILA w Brukseli pod przewodnictwem Pana Augusta Visschersa. Warto zauważyć, że w wielu przepadkach te same osoby należały (tak, jak jest praktykowane również obecnie) do obu tych stowarzyszeń.

Nic w tym dziwnego, gdyż obie instytucje od początku służą podobnym celom, chociaż każda w nieco innym składzie i różnymi sposobami. Odmienność tę określają ich odnośne statuty. Np. Instytut składa się z ekspertów, z reguły znanych, dużo piszących profesorów (głównie międzynarodowego prawa publicznego) - oczywiście w językach światowych -a ściślej we francuskim i angielskim (obecnie można by już chyba zasad nie języki te wymieniać w odwrotnej kolejności), dobieranych według kryterium znacznego i znaczącego wkładu publikacyjnego do rozwoju prawa międzynarodowego. W ten sposób jest on od początku elitarnym ciałem akademicko-naukowym.

Członkostwo Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego od początku było otwarte - i co warto podkreślić - nie tylko dla prawników i nie tylko dla specjalistów prawa międzynarodowego, lecz również np. dla właścicieli statków, przedsiębiorstw ubezpieczeniowych, kupców i filantropów, a także dla delegatów instytucji afiliowanych przy nim, takich jak izby handlowe, żeglugowe, arbitrażowe i towarzystwa pokoju. Ogólnie mówiąc, ILA w poczet swych członków przyjmuje wszystkich, którzy są zainteresowani realizacją jego celów i poprawą stosunków międzynarodowych. Odmiennie sprawy członkostwa Grupy Polskiej wyglądały w PRL od reaktywowania jej działalności w 1956 r. prawie do drugiej połowy lat 90. (szerzej o tym w II części niniejszego opracowania).

Obowiązujący obecnie Statut światowego Stowarzyszenia (Constitution of ILA) przewiduje 5 kategorii członków: honorowych (wybranych przez Radę Wykonawczą - ILA Executive Council - § 4.1.1 Statutu), zwyczajnych (wybranych przez Grupy regionalne - np. Grupę Polską - § 4.1.2), organizacje zarówno rejestrowe, jak i nierejestrowe wybrane przez Grupę lub Radę Wykonawczą (§ 4.1.3), osoby lub organizacje wybrane przez Radę Wykonawczą - zwane członkami Siedziby Głównej (Headqiiarters Members - § 4.1.4) i indywidualni członkowie zmierzający do ukończenia studiów wyższych (engaged in fuli linie study - 4.4) w szkole, uniwersytecie, College albo w innej instytucji edukacyjnej w okresie studiów, zwani skrótowo członkami studenckimi. Rzecz jasna w pracach kodyfikacyjnych akademiccy i praktykujący prawnicy odgrywają rolę wiodącą.

Z pewnym wyjątkiem (członkostwa Siedziby Głównej i częściowo takiegoż członkostwa honorowego), pozostali członkowie są zorganizowani w około 50 grupach regionalnych na całym świecie. Grupy te mogą składać się z członków pochodzących z wielu państw w obrębie jakiegoś obszaru geograficznego, jednego całego państwa lub z części składowej państwa (§ 8.3). Grupa regionalna może być utworzona za zgodą Rady Wykonawczej ILA z minimum 10 członków. Rada może rozwiązać grupę, jeśli jej członkostwo spadnie poniżej tej liczby. Statuty lub regulaminy Grup regionalnych muszą być poddane aprobacie Rady. W każdym razie Grupy te nie reprezentują rządów, ani wspólnych poglądów narodowych (national vievs). Grupy są autonomiczne, członkowie pracują jednak przy aprobacie demokratycznie wybranych zarządów (executive councils). Większość grup organizuje zebrania, seminaria, konferencje i współdziała z innymi stowarzyszeniami lub instytucjami w realizacji celów ILA. Niektóre - w tym Grupa Polska -ustanawiają także zespoły tematyczne do studiowania wybranych dziedzin prawa równolegle do międzynarodowych komitetów ILA.

Różnice w postanowieniach statutowych obu wyżej wspomnianych światowych instytucji międzynarodowych rzutują oczywiście także na ich działalność. ILA mocniej uwzględnia rozwój i dostosowanie norm i instytucji prawa międzynarodowego do wyłaniających się potrzeb społeczności międzynarodowej państw oraz osób fizycznych i prawnych w ich stosunkach międzynarodowych. Instytut zaś większą wagę przykłada do akademickich dociekań w różnych dziedzinach prawa międzynarodowego, uchwalając -podobnie jak ILA - rezolucje lub projekty kodyfikacji z zakresu publicznego i prywatnego prawa międzynarodowego. Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego - obok zagadnień teoretycznych - zajmuje się w większym stopniu rozwiązywaniem problemów praktycznych.

Od początków swojej działalności ILA stanowiło ośrodek inspiracji prac badawczych i kodyfikacyjnych ważnych dla życia międzynarodowego dziedzin prawa publicznego i prywatnego. Inspiracja ta polegała przede wszystkim na określaniu tematów konferencji międzynarodowych. W istocie do II wojny światowej ILA kładło duży nacisk na rozstrzyganie sporów w drodze arbitrażu międzynarodowego. Wiadomo, iż w okresie tworzenia Stowarzyszenia wielkie nadzieje na utrzymanie pokoju łączono właśnie z arbitrażem międzynarodowym. Nadzieje te wzmacniał wówczas świeżo zawarty kompromis Waszyngtoński z 8 maja 1871 r., który zażegnał grożący konfliktem wojennym spór dotyczący zbrojenia w angielskich portach statków korsarskich walczących przeciwko Stanom Północnym w okresie wojny secesyjnej w Ameryce. Rozstrzygnięcie sądu arbitrażowego w połowie 1872 r. w sprawie korsarza Alabama przyniosło złagodzenie napięcia pomiędzy USA i Wielką Brytanią. Nadzieje na uniknięcie konfliktów zbrojnych w drodze arbitrażu ilustrowano często szybkim wzrostem w tamtych czasach rozstrzygnięć arbitrażowych.

Można przyjąć, że wspieranie pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych poprzez arbitraż w pierwszym ćwierćwieczu działalności ILA, w istotny sposób wzmocniło wysiłki ówczesnych rządów wyrażające się w kodyfikacjach oficjalnych I i II (z 1899 i 1907 r.) Haskich Konferencji państw, tworzących ówczesną społeczność międzynarodową. Zatem śmiało można powiedzieć, że intensywnie prowadzone przez ILA prace - zwłaszcza pod koniec wspomnianego ćwierćwiecza - znacząco przyczyniły się do kodyfikacji prawa wojny i prawa wojennego.

Początkowym (pierwotnym) celem Stowarzyszenia była reforma i skodyfikowanie prawa międzynarodowego. Uważano bowiem, że istnienie kodeksu ułatwiłoby proces rozstrzygania sporów, zwłaszcza w drodze wzmiankowanego arbitrażu. Sukces kodyfikacyjny obu Konferencji Haskich oraz wzrastająca liczba rozstrzygnięć arbitrażowych i sądowych (przez utworzony po I wojnie światowej Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM), a po II wojnie światowej Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości NZ (MTS) dowiodły, że możliwe jest pokojowe rozstrzyganie sporów nawet bez ustanowienia pierwotnie planowanego kodeksu prawa międzynarodowego. W związku z czym Stowarzyszenie - pozostawiając kwestie arbitrażu nadal w obrębie swych zainteresowań - skierowało uwagę swych członków na istotne zagadnienia prawne, wynikające bezpośrednio z potrzeb życia międzynarodowego. Za przykład może posłużyć problem jurysdykcji na wodach terytorialnych państwa, który wszedł pod obrady ILA na 15. Konferencji w Genui w 1892 r.

Równolegle z pracami nad wspomnianym arbitrażem jako głównym (przynajmniej do ustanowienia po I wojnie światowej STSM) sposobem pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych oraz nad prawem wojny i prawem wojennym w ostatniej ćwierci XIX w. - ILA skierowało swą uwagę na ulepszanie norm prawnych odnoszących się do morza, handlu międzynarodowego i szerzej pojętej pokojowej współpracy państw, zwłaszcza gospodarczej. W tej sferze wielkim ówczesnym osiągnięciem Stowarzyszenia (zaledwie w 4 lata po jego narodzinach) było ujednolicenie na 5. Konferencji w 1877 r. w Antwerpii zasad dotyczących awarii wspólnej znanych i szeroko stosowanych pod nazwą York-Antwerpskich Reguł awarii wspólnej. Były one następnie co jakiś czas nowelizowane, jak np. w Liverpoolu w 1890 r. i w Sztokholmie w 1924 r. oraz w Kopenhadze w 1950 r.

Ważnym wyrazem wysokiej jakości tej kodyfikacji jest powszechne włączanie jej norm do standardowych kontraktów handlowych i żeglugowych w całym świecie oraz do konosamentów (bills of lading).

Istotnym wkładem do rozwoju międzynarodowego prawa obrotu gospodarczego były także prace ILA z początków naszego wieku dotyczące ujednolicenia zasad postępowania wobec wielkich i ważnych grup zawodowych i społecznych. Tak np. na 26. Konferencji w Londynie w 1910 r. podjęto badania nad ujednoliceniem zasad pracy marynarzy, jurysdykcją w spraw ach rozwodów oraz regułami dotyczącymi prawa wekslowego i czekowego. Z rosnącym automobilizmem, ILA wprowadziło do swych badań problematykę regulacji prawnej międzynarodowego ruchu drogowego. Z kolei z rozwojem współpracy w sferze kultury i techniki zostały uruchomione badania nad prawem autorskim i patentowym (por. problematykę 27. Konferencji w Paryżu w 1912 r.).

O ile zaraz po powstaniu ILA jego światowe konferencje odbywały się z reguły corocznie, o tyle w późniejszym okresach coraz częściej rezerwowany był okres dwuletni na prace przygotowawcze do nich w komitetach naukowych. Pierwsza ze wspomnianych dłuższych przerw trwała 7 lat i nastąpiła pomiędzy 28. Konferencją w Madrycie z 1913 r. a 29. w Portsmouth w 1920 r. Drugą zaś 8-letnią (od 1938 do 1946r.) spowodowała II wojna światowa.

Rysem charakterystycznym tej pierwszej (po I wojnie światowej) konferencji było jeszcze mocniejsze niż dotychczas wprowadzenie na forum Stowarzyszenia problematyki publicznego prawa międzynarodowego, która odtąd zacznie stale wzrastać w pracach ILA. Wniesione wówczas zagadnienia dotyczyły pierwszej w dziejach światowej organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego - Ligi Narodów, a także kwestie wynikające z niedawno zakończonej I wielkiej wojny światowej takie, jak: traktowanie jeńców wojennych. prawo wojny na morzu i zagadnienia, pobudzone w jakiejś mierze ujawnionymi osiągnięciami techniki w czasie wojny, kwestia zasad prawnvch funkcjonowania lotnictwa w czasie pokoju (która wstępnie weszła pod obrady ILA jeszcze przed I wojną światową na wspomnianej 27. Konferencji w Paryżu w 1912 r.). Tak więc ILA wyprzedziła późniejszy burzliwy rozwój komunikacji lotniczej i odtąd związane z nią zagadnienia prawne długo pozostaną na jego forum z późniejszym rozwinięciem na prawo dotyczące eksploracji przestrzeni kosmicznej.

Z kolei na 30. Konferencji w Hadze w 1921 r. - do wcześniej wniesionych zagadnień publicznego prawa międzynarodowego - dodano kwestię relacji pomiędzy Ligą Narodów i Międzynarodową Organizacją Pracy. Doszło tu także badania nad układami regionalnymi w ramach światowej organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego (wówczas łączonych z Doktryną Monroe'go). Debatowano nad sprawą bliską celom obu omawianych wyżej stowarzyszeń (ILA i IDI), tj. powołaniem Akademii Prawa Międzynarodowego. Jak wiadomo w wakacje letnie 1923 r. otworzyła ona coroczne sesje wykładów (dodając później do nich również seminaria) dla wszystkich zainteresowanych prawem międzynarodowym, zarówno publicznym, jak i prywatnym. Ta wielce pożyteczna instytucja do dziś - z przerwą w latach 1939-1946 spowodowaną II wojną światową - regularnie kontynuuje swe zadania. Można rzec, iż każdy, któremu bliskie są sprawy międzynarodowe a zarazem ideały ILA, stara się uczestniczyć przynajmniej w jednej wybranej sesji wykładów i seminariów letnich tej wielce zasłużonej dla rozwoju i popularyzacji prawa międzynarodowego osiemdziesięcioletniej już instytucji.

Nie sposób pominąć również tak ważnego dla Polaków wydarzenia końca lat 20., jakim była 35. Konferencja ILA w Warszawie w 1928 r. Do jej głównych osiągnięć należą Projekty Konwencji o ekstradycji i o neutralności na morzu, uchwalenie Reguł zarządzania na terytorium okupowanym przez siły nieprzyjacielskie oraz Reguł dotyczących kontraktów cif (zwanych także od miejsca konferencji Regułami Warszawskimi). Obszerniej o jej przygotowaniach oraz udziale członków PG w Części II niniejszego opracowania.

Ostatnia przed II wojną światową 40. Konferencja ILA odbyła się w Amsterdamie w 1938 r. pod przewodnictwem prof. J.A. van Hamela. Do głównych jej tematów należało m.in. zagadnienie koncyliacji międzynarodowej, wzajemne układy handlowe, kontrakty gospodarcze z rządami, arbitraż handlowy oraz ochrona ludności cywilnej przed nowymi sposobami prowadzenia wojny. Niestety po 1938 r. następuje długa (8-letnia) przerwa w zwoływaniu światowych zgromadzeń ILA aż do 41. Konferencji, która odbyła się już po II wojnie światowej w Cambridge w 1946 r. pod przewodnictwem Lorda Portera.


wyboru tekstu dokonano na podstawie publikacji prof. Kazimierza Równego

Kontakt

 tel: tel. (+48) 81 44-53-717

 fax: (0-42) 66 55 999

e-mail

 Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Copyright © 2024. Ila. projekt i wykonanie www.pollyart.pl